Efe Hazretleri’nin Tasavvufi Yönü

Efe Hazretleri, mesnevî tarzındaki elli altı beyitlik manzûmesinde Mürşid-i Akdes’i Cenâb-ı Küfrevî’yi ziyârete gidişlerini anlatmaktadır

Akdesim Şâh-ı Şirvanî Muhammed Küfrevî, hergün iki saat sohbet buyururlarmış. Pederimle birlikte sohbetleriyle müşerref oldum. Sohbetten sonra Hazret-i Pîr meclisten dışarı çıktılar. Ben de irâdem olmadan yerimden kalktım, kapıya doğru yöneldim. Bir kuvvet beni çekiyordu. Odadan dışarı çıktığımda Hazret-i Pîr bir kolunda büyük oğlu Şeyh Abdülhâdî, Diğer kolunda küçük oğlu Şeyh Abdülbâkî olduğu halde ayakta durmuş bekliyordu. Bana mübârek elleriyle yaklaşmamı emretti; yaklaştım… O zât-ı mukaddes mübârek elleriyle şakaklarımdan tutup bir nazar etti ki, başım Arş’a değdi zannettim…”
Bu kudsî ânı Hâce Seyfeddin Efendi, pederinin hitâbı mahsûlü olarak ifâde ettiği manzûmesinde şöyle anlatmaktadır:

Şâh-ı Şirvânî ki ol pîr-i akdes
Bâb-ı feyz-i Rahman zât-ı mukaddes
Kıblegâh-ı enâm melce-i herkes
Hükmullâhe râzî olsun gönüller

Ezele mutâbık ne güzel devrân
Feyz-i nazarına kavuştum ey cân
Başım Arş’a kendim ferîd-i devrân
Hükmullâhe râzî olsun gönüller

Efe Hazretleri de bir beytinde ehl-i nazarın nazarının değerini ifâde için şöyle buyuruyor:

Dünya ve mâ-fîhâ değer ehl-i nazardan bir nazar
Kenz-i dile şâyestedir îsar eder dürr ü güher

Yâni nazar ehlinden bir kimsenin nazarının kıymeti, dünya ve içinde bulunan eşyânın kıymetine denktir. O nazar ki, gönül hazînesine yaraşır inci ve mercanlar saçar. Sâlikin gönlü mürşid-i kâmilin nazarıyla dünya ve dünyâya ait olan mâsivadan boşalır; feyz-i ebedî ve zevk-ı sermedî ile dolar. Efe Hazretleri yine başka bir beyitte kudsî nazara mazhariyetini ve hâl-i mahviyyetini iş‘âren buyuruyor ki:

Bir nazarla dilrubâlar lâle-zâr eyler beni
Lâle-veş âteş-i hasret dağ-dâr eyler beni

Gönüllere hükmeden ma‘nâ erleri bir nazarla beni lâle bahçesi gibi baştan başa kırmızıya boyarlar. Yâni kanıma girer, gönlümde fâniye ait ne varsa öldürür, yok ederler. Kesretten vahdete götürür, tevhîd sırrına erdirirler. Deryâ-yı tevhîde karşı duyulan vuslat hasreti sona erse de bu kez tevhîd deryâsında yâni vuslatta hasret başlar. Bu hasretin lâle renkli kor gibi âteşi yüreğimi dağlar.

O kudsî nazara mazhar olduğu günün gecesinde Efe Hazretleri rüyâda, Hazret-i Pîr’in bir dizinde Şeyh Abdülbâkî Efendi diğer dizinde ise kendisinin oturduğunu görür. Sabahleyin Hazret-i Pîr, Hâce Hüseyin Efendi’yi halîfesi olarak ta‘yin ettiğini oğlu Muhammed Lutfî’yi de ona yardımcı(19) verdiğini beyân eder. Efe Hazretleri acziyyet ve mahcûbiyyet içerisinde “Ben kim yardımcı olmak kim” diye düşünmektedir. Bunun üzerine Pîr Muhammed Küfrevî kendisine teveccüh ve iltifatla: “Muhammed Efendi! Seni evlâdımız Abdülbâkî’den ayırt etmedik görmedin mi?” buyururlar.

Sene 1925. Efe Hazretleri yedi yıldır Alvar köyünde ikamet etmekteydi. Geçen sene olduğu gibi bu sene de Bitlis’i ziyârete niyetlenmişti. Bunu haber alan Alvarlılar ve civâr köylerden Efe’yi tanıyanlar, bu ziyâretin ne zaman gerçekleşeceğini merak ediyorlardı. Efe Hazretleri’nin Hicrî tarihle 21 Rebiülevvel 1334 yâni 3 Eylül 1925 pazartesi günü yola çıkacağı belli olunca, o gün erkenden, civar köylerden Alvar’a at sırtında, arabayla gelenler olmuştu. Kuşluk vakti köyün harmanında toplandılar. Sığırlılı Cemal Hoca, Sâbit Baba, bir de Seyfeddin Efendi, Efe Hazretleri’yle berâber gideceklerdi. Seyfeddin Efendi 17 yaşındaydı. Hasankale’de kunduracı Cânip ustaya günler öncesinden kundura sipârişi vermişti. Hareket saati gelip çatmıştı ama kunduraları henüz eline geçmemişti. Efe Hazretleri şenliği bekletmemek için oğluna, kunduraları gelince gecikmeden hareket etmesini ve kendilerine yetişmesini tenbih edip yola çıkmaya karar verdi. Şenlik halka olup Efe’nin etrâfında toplandılar. Efe Hazretleri yüzünü kıbleye döndü ve ellerini kaldırıp öyle sûzişli duâ etti ki, ağlamayan kalmadı. Cemaatin içinde bulunanlardan Kâzım Ağa’nın oğlu Osman Efendi herkesten çok ağlamıştı. Osman Efendi 20-21 yaşlarında bir delikanlıydı. Muhabbet ateşi gönlünü dağlamaktaydı. Bitlis’e gitmeyi çok istiyordu ama, babasından izin alamayacağını bildiği için kimseye bir şey söyleyemiyordu. Çünki köyde iş-güç zamanıydı. Efe Hazretleri, duâyı bitirip Fâtiha dedikten sonra atına bindi. Cemal Hoca, Sâbit Baba da atlarına bindiler. Cemaatle vedâlaşıp yola koyuldular. Efe Hazretleri kendilerini komşu köye kadar uğurlamak isteyenlerden beş kişi dışında kimseye izin vermedi. Osman Efendi, mahzun bir halde eve kapanmış kendi başına oturuyordu. Aradan yarım saat geçmişti. Babası Kâzım Ağa’nın sesiyle irkildi birden: Osman! Osman!. “Ama nasıl olur? Babam Efem’i uğurlamaya gitmişti. Babamın geri dönmesi mümkün değil. Kulağıma sesler mi geliyor acaba” diye düşündü Osman Efendi. Tekrar aynı ses: Osman! diye daha kuvvetli seslenince bu sefer Osman Efendi dışarıya fırladı. Babası kapı önünde, at sırtında onu bekliyordu. -Osman! Efem seni istiyor. Bitlis’e gider misin? “Giderim” diye gürledi birden. Osman Efendi Efe Hazretleri’nin hem kerâmetine şâhit olmuş, hem de ikrâmına nâil olmuştu. “Öyleyse hazırlan! Seyfeddin Efendi’yle beraber yola çıkarsınız” dedi babası. Hazırlıklarını tamamlayıp iki genç yola koyuldular. İkindiye doğru Ketvan’da (Yastıktepe) Efe Hazretleri’ne kavuştular. O gece Fâzıl Efendi’nin yazlığında kaldılar. Yatsıdan sonra Efe Hazretleri hatme okuturken zelzele oldu. Halkada bulunanlardan hiç kimse oturuşunu dahi bozmadı. Oradan sabah erken vakitte Hınıs’a doğru yola çıktılar. O sıralarda Şeyh Said İsyânı baş göstermişti. Bu isyânı fırsat bilen bazı çapulcular, yol kesip adam soymaktaydılar. Hınıs Kellesi’ne gelince Efe Hazretleri durakladı. Osman Efendi’nin yeni, gösterişli pardesüsüne eşkıyânın tama‘ edip kendilerini rahatsız etmelerinden endişeliydi. Kendi hırkasını Osman Efendi’ye verdi. Onun yeni perdesüsünü de alıp cübbesinin altına giydi. “Oğul! Bu yol kesenler, böyle şeylere tama‘ ederler. Biz önce tedbirimizi alalım sonra Allah’a tevekkül edelim” buyurdu. O gece Hınıs’ta Kaymakam Maksut Bey’e misâfir oldular. Maksud Bey aslen Erzurumlu ve Efe Hazretleri’ne karşı çok saygılı bir zâttı. Sabah izin alıp ayrıldılar. Akşam bir çerkez köyü olan Mergemist’te (Çayıryolu) kaldılar. Köylüler çok ikramda bulundular, hurmet gösterdiler. Efe Hazretleri’ni tanıyorlardı. Ertesi gün yola devam ettiler. Çarbugur’da (Bağiçi) Abdülmecid Efendi’ye misâfir oldular. Bir gece de burada konakladıktan sonra Şeyh Hasan Efendi’nin oğlu ve Hazret-i Pîr’in halîfesi Abdülmecid Efendi’yi de alarak Şaşhan’a (Aydıngün) geçtiler. Şaşhan’ın hocası Muhammed Efendi’de de bir gece kaldıktan sonra Muhammed Efendi’yle birlikte Muş’un Kod (Tan) Köyü’ne, Hazret-i Pîr’in halîfesi Şeyh Yusuf Efendi’ye gittiler. Şeyh Yusuf Efendi 90 yaş civârında nûrânî bir Pîr idi. Efe Hazretleri yolda yanındakilere, O’nun yüce meziyetlerini ve eşsiz fazîletini pek çok medh ü senâ etti. Sonra şu kerâmetini anlattı: Şeyh Yusuf Efendi, yüz kişilik bir kafileyle Haccâ giderken yolda harâmîler yollarını kesip elbiselerine varıncaya kadar soyuyorlar, herşeylerini ellerinden alıyorlar. Atlarını da götürdükleri için çâresiz dağ başında kalıyor ve orada sabahlıyorlar. Sabah erkenden harâmîlerin kendilerine doğru geldiğini gören hacı adayları; “Önce malımızı aldılar, şimdi de canımızı almaya geldiler” diyerek endîşeye kapılıyorlar. Harâmîlerin reisi; “Bütün hacılar sıraya dizilsin.” diyor. Sıra hâlinde toplanan hacı adaylarını tek tek dikkatlice inceleyerek gözden geçiren reis, Şeyh Yusuf Efendi’ye gelince hemen ayaklarına kapanıyor. O gece rüyâsında gördüğü bu mübârek zâtın kendisini affetmesi için yalvarıyor. Şeyh Hazretleri; “Tevbe et!” buyuruyor. Eşkıya başı tevbe ediyor. Aldıklarını iâde ettiği gibi, bir de adamlarıyla birlikte Şeyh Yusuf Efendi Hazretleri’nin kafilesine katılıp berâber hacca gidiyorlar. Bunu anlattıktan sonra Efe Hazretleri buyurdu ki; “Uşak! Yirmi gün hiç durmadan at sürseniz, bütün memleketi dolaşsanız, Şeyh Yusuf Efendi gibi bir zât bulamazsınız.” Şeyh Yusuf Efendi misâfirlerini üç gün bırakmadı. Her gün ikindi ve yatsı namazlarından sonra hatm-i hâcegân okundu. Duâyı Şeyh Hazretleri yapıyordu. Üç günden sonra hep berâber yola çıktılar. Şeyh Yusuf Efendi’nin atı biraz yavaş olduğu için Efe Hazretleri Osman Efendi’ye, atını Şeyh Efendi’ye vermesini emretti. Geçen seneki Bitlis ziyâretinde, o atın Şeyh Efendi’yi yorduğunu, rahatsız ettiğini unutmamıştı. Kodni’ye (Günkırı) oradan da Morh’a (Aşağı Kolbaşı) uğradılar. İkindi namazını orada kıldıktan sonra Rahva düzüne indiler. Bitlis’e girmeden önce atlardan indiler. Hazret-i Pîr’in beldesine at sırtında girmeyi edebe uygun bulmuyorlardı. 90 yaşına ve zaîf vücûduna rağmen Şeyh Yusuf Efendi de yaya olarak yürüyordu. Tekkeye geldiler. Onları gören hizmetçiler hemen koşup atlarını aldılar. Başlarında Küfrevî tâcıyla üç halîfe; Şeyh Yûsuf Efendi, Abdülmecid Efendi ve Muhammed Lutfî Efendi; berâberlerinde Seyfeddin Efendi, Sâbit Baba, Sığırlılı Cemal Hoca ve Osman Efendi olmak üzere Şeyh Abdülbâkî Efendi’nin huzuruna girdiler. Sırayla el öptüler. Şeyh Efendi, Halîfe Efendileri karşı sedire oturttu. Diğerlerinin diz üstü yerde oturmak istemelerine izin vermedi. Onlara sandalyaları işâret etti. Kendisi koltukta oturuyordu. Şeyh Abdülbâkî Efendi, ağabeyi Hazret-i Şâh’ın 1914’te vefâtından sonra Küfrevî postuna oturan pek muktedir bir mürşid-i kâmil idi. İlk gençlik yıllarında iyi at binen, av merâkı olan şahbâz bir delikanlı idi. Bir gün muhterem babası Pîr-i Küfrevî kendisini huzuruna çağırdı. Hazret-i Pîr koltukta oturmaktaydı. “Abdülbâkî! yüzünü yere koy.” buyurdu. Abdülbâkî Efendi, babasının ayakları önünde, yanağı yere değecek şekilde yüzünü yere koydu. Hazret-i Pîr mübârek ayağını oğlunun diğer yanağı üzerine koyup; “Abdülbâkî! dünyadan geç” buyurdu. Bir müddet öylece durduktan sonra; “Geçtin mi?” diye sordu. “Belî kurban geçtim” cevâbını alınca, diğer yanağını çevirmesini emretti. Bu sefer aynı şekilde mübârek ayağını oğlunun öbür yanağına koyup; “Abdülbâkî! ukbâdan da geç” buyurdu. Bir müddet sonra; “Geçtin mi?” diye sordu. Abdülbâkî Efendi, “geçtim” cevâbını verince; “Haydi kalk! senin işin tamamdır.” Buyurdu. Aldığı bu himmetle gerçekten Abdülbâkî Efendi’nin işi tamam olmuştu. Sonunda Küfrevî Dergâhı’nın post-nişîni oldu. Efe Hazretleri’nin daha önceki ziyâretinde, Hazret-i Pîr’in cuma namazlarını kıldığı Kızıl Mescit’te Şeyh Abdülbâkî Efendi bir hatme yapmıştı. Cemaat yedi kişiydi. Her birine Ashâb-ı Kehf’in isimlerinden birini verdi: Yemlihâ, Mekselinâ, Meslinâ, Mernûş, Debernûş, Sâzenûş, Kefeştetayyuş. O sırada oğlu Nesîm Efendi kapıda göründü. “Kurban beni de Kıtmîrliğe kabul et.” dedi ve o da halkaya iştırak etti. Öyle feyizli bir hatme olmuştu ki, halkada bulunanlar kendilerinden geçtiler. Hatme bitince Hazret-i Şeyh, “Bu da nîm-hatme (yarım hatme) oldu.” buyurdu. Efe Hazretleri’nin bu ziyâretlerinde Nesîm Efendi 25 yaşlarındaydı. Babası sohbet ederken o mâbeyinde durmadan ağlıyordu. Bir ara Efe Hazretleri, inâbe almak isteyenlerin olduğunu, onları evlâtlığa kabul buyurmasını Şeyh Efendi’den istirham etti. Seyfeddin Efendi ile Osman Efendi Şeyh’in önünde diz çöküp oturdular. Şeyh Efendi el tutup onlardan biat aldı. Uzunca bir duâ yaptı. Bambaşka bir âlem oldu. Sonra Efe Hazretleri’ne dönüp, “Halîfe Efendi! gerisini sen ikmâl edersin.” buyurdu. Üçüncü günkü ziyâretlerinde Şeyh Abdülbâkî Efendi, kendi sırtındaki cübbeyi çıkarıp Seyfeddin Efendi’ye giydirdi ve “Seni halîfe nasbettim. Sen hatm-i hâcegân okutacaksın, cemaata sohbet edeceksin” buyurdu. Efe Hazretleri’ne hitâben de, “Seyfeddin bizimdir.” iltifâtında bulundu. Misâfirler, Bitlis’den sonra Tillo’ya gitmek niyetindeydiler. Şeyh Abdülbâkî Efendi, ma‘lum isyandan dolayı ortalığın karışık olduğunu, gecikmeden Erzurum’a dönmelerinin daha isâbetli olacağını ifâde ederek Tillo’ya gitmelerine izin vermedi. Aldıkları emir üzerine, geldikleri güzergâhı takip ederek Erzurum’a döndüler. Gidişleri ve dönüşleri 20 gün sürmüştü .

Efe Hazretleri Pîr-i Küfrevî Hazretleri’ni sonsuz sadâkat ve samîmiyetle; derin muhabbet ve hayranlıkla medheder. O’nun bu medhiyelerinden ikisini teberrüken okuyalım:

Efe Hazretleri, Bitlis’e Hazret-i Pîr’i ziyârete gittiğinde bir rüyâ görür. Rüyâsında Hazret-i Pîr’i sırtında taşımaktadır. Yolda Nur Hamza Hazretleri’yle karşılaşırlar. Nur Hamza, Efe Hazretleri’nden kendisini de taşımasını ister. O, sırtında Pîr-i Küfrevî olduğu halde bu emri nasıl yerine getirebileceğini düşünmekte ve bir çâre aramaktadır. Ancak bir türlü çâre bulamamıştır. Birden beklemediği bir şey olur. Nur Hamza, Efe Hazretleri’nin boynuna mübârek kollarıyla sarılır, Efe Hazretleri sırtında Hazret-i Pîr, boynunda Nur Hamza Hazretleri olduğu halde yürümeye devam eder ve öylece uyanır. Rüyânın ta‘bîri açıktır. Nur Hamza kendisini ma‘nen dâvet etmektedir. Ancak Hazret-i Pîr’den acaba izin çıkacak mı .? İşâret bekler. Sabahleyin ziyâretçiler huzûra alınır. Hazret-i Pîr her zaman olduğu gibi sohbet eder. Sohbetin sonunda: “Nur Hamza’ya gitmek isteyenler gitsinler. Allah ondan râzî olsun. Bizden selâm götürün. Bize de duâ etsin” buyurur. Böylece Muhammed Küfrevî’nin izni ve işâreti ile Tillo’ya Şeyh Nûr Hamza’yı ziyârete gider ve O Zât-ı Muhteremden Kadirî icâzetiyle döner. Şeyh Nûr Hamza Hazretleri’nin ebedî âleme intikali; 1310 / 1893 olduğuna göre Efe Hazretleri’nin bu ziyâretinin, Muhammed Küfrevî Hazretleri’ne gidişlerini takip eden ilk üç yıl içerisinde gerçekleşmiş olması muhtemeldir.
Şeyh Nûr Hamza meşhur Erzurumlu İbrahim Hakkî’nin mürşidi İsmâil Fakirrullah’ın torunu Gavs Memduh’un (1761- 1847) oğlu ve halîfesidir. Daha çocukken yüzünde devamlı parlayan bir nur olduğu için “Hamza” adına bir de “Nur” eklemişler, böylece adı Nur Hamza olmuştur.

Efe Hazretleri Şeyh Nûr Hamza’nın huzurundan Kadirî icâzetiyle Bitlis’e dönünce, Dergâh-ı Şerif’te bulunan Küfrevî Halîfeleri, Efe Hazretleri’ne istiğnâ ile bakarlar. Bir Pîr-i muazzam olan Muhammed Küfrevî’den sonra başka bir mürşide gitmenin münâsip olmadığı düşüncesindedirler. Oradaki halîfeler içinde en genç olan Efe Hazretleri bu bakışlardan rahatsız olmuştur. Halîfeler arasında şânı yüce, mertebesi yüksek ve yaşça en büyük olan nûranî Şeyh Yûsuf-i Ko̅dî (1266/1849 – 1340/1921) Hazretleri de o meclistedir. Keyfiyeti idrâk eder ve hemen yerinden kalkar başındaki Küfrevî tâcını Efe Hazretleri’nin tâcı üzerine koyar: “Tâc üstüne tâc bu zâta yakışır.” buyurur ve yerine oturur. Bunun üzerine halîfeler de düşüncelerinden ve gösterdikleri istiğnâdan vazgeçerler.